Χάρης Σαββίδης
αρχιτέκτων d.p.l.g.
Στοιχεία μιας Οικοδομικής Πολιτικής
Οι παρούσες σημειώσεις αφορούν προσωπικές θέσεις πάνω στα προβλήματα που συνεχώς αντιμετωπίζουμε τόσο ως μηχανικοί όσο και ως πολίτες που ζουν και εργάζονται στην Αθήνα από το 1995 έως σήμερα. Εάν ξεφεύγουν από το πνεύμα με το οποίο έχουμε συνηθίσει να οραματιζόμαστε τον νεοτερισμό και την αλλαγή, είναι γιατί πρωταρχική θέση είναι ότι η οργάνωση της ανθρώπινης οικοδομικής δραστηριότητας θα πρέπει να εξετάζεται ως σύνολο με το ευρύτερο περιβάλλον, αστικό ή μη.
Οι επαγγελματικοί κλάδοι
Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία όλου του κλάδου της Οικοδομής είναι η διάκριση των ρόλων όλων των εμπλεκομένων μερών στην ολοκλήρωση ενός έργου. Πρέπει εδώ να κατανοηθεί και να θεσμοθετηθεί ο ρόλος του μηχανικού είτε ως συμβούλου – μελετητή ή/και επιβλέποντος, είτε ως κατασκευαστή – εργολήπτη, είτε ως διευθυντή έργου. Και οι τρείς αυτές ειδικότητες είναι πολύ σημαντικές, με συγκεκριμένες ευθύνες τόσο για θέματα ποιότητας όσο και για θέματα ασφάλειας...
Διακριτοί πρέπει να είναι και οι ρόλοι μεταξύ των διαφόρων ειδικοτήτων των μηχανικών τόσο σε επίπεδο μελετών όσο και σε επίπεδο κατασκευής και επίβλεψης. Δεν είναι δυνατόν το μεγαλύτερο μέρος οικοδομικών αδειών που εκδίδονται κάθε χρόνο να έχουν υπογραφεί μόνο από αρχιτέκτονα συμπεριλαμβανομένων των στατικών μελετών, είτε μόνο από πολιτικό μηχανικό που υπογράφει και αρχιτεκτονικές μελέτες.
Αντίστοιχα διακριτό πρέπει να είναι και το επαγγελματικό επιμελητήριο που εκπροσωπεί τις διαφορετικές ομάδες μηχανικών που ασχολούνται με τα έργα από διαφορετική μεριά: άλλο για τον μελετητή, άλλο για τον εργολήπτη, άλλο για τον διευθυντή έργου. Μόνον τότε και το κράτος θα αποκτήσει συμβούλους που θα μπορούν να το καθοδηγήσουν προς τις αντίστοιχες άρτιες λύσεις.
Σήμερα η κατάσταση που επικρατεί είναι θηριώδης. Το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος εκπροσωπεί το σύνολο της τεχνικής εγγράμματης κοινότητας χωρίς καμία διάκριση, ούτε καν μεταξύ δημοσίων υπαλλήλων μηχανικών, μελετητών, managers και εργοληπτικών μεγάλων και μικρών εταιρειών με αποτέλεσμα τα συμφέροντα του κλάδου με τα μεγαλύτερα κεφάλαια (δημόσια έργα) να “ταυτίζονται” με τα συμφέροντα της Ελληνικής Πολιτείας...
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τελευταία ρυθμιστική προσπάθεια νομοθετήματος για την ευρύτερη περιοχή της Πρωτεύουσας όπου τα υπό προγραμματισμό έργα δεν υπόκεινται στο παραπάνω ρυθμιστικό αλλά προηγούνται και λαμβάνονται υπόψη ως δεδομένο από αυτό !!
Το νομοθετικό πλαίσιο της Οικοδομής
Σε μια σύγχρονη πολιτεία, αρχή κάθε προόδου είναι το νομικό πλαίσιο με το οποίο εγκρίνεται, πραγματοποιείται και τέλος ελέγχεται η κάθε δραστηριότητα, ιδιαίτερα δε σε ένα τομέα τόσο σημαντικό για την Οικονομία και την προστασία του Περιβάλλοντος. Στην Ελλάδα, το νομικό πλαίσιο της Οικοδομικής δραστηριότητας αποτελείται από εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες αλληλοσυγκρουόμενων νομικών κειμένων τα οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων δύναται να προσεγγίζουν το ίδιο αντικείμενο με αντικρουόμενες θέσεις με αποτέλεσμα τόσο κατά τη διάρκεια της έγκρισης όσο και κατά τη διάρκεια της κατασκευής και του ελέγχου, να υπάρχει πλήρης ατιμωρησία της παρανομίας, της έκπτωσης της ποιότητας και της αρτιότητας του Έργου.
Αντίστοιχα προβλήματα προκαλεί το γεγονός ότι στον τομέα των δημοσίων έργων ισχύουν πολλά διαφορετικά συστήματα δημοπρασιών μελετών και κατασκευής αυτών με αποτέλεσμα τις διάτρητες διαδικασίες που όλοι γνωρίζουμε.
Διάκριση των Υπηρεσιών Ελέγχου.
Είναι ευρέως αποδεκτό για τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και δεν δικαιολογείται η μη εφαρμογή αντιστοίχων προτύπων στην Ελλάδα ότι η κάθε κατασκευή, από την πιο μικρή μέχρι την πιο πολύπλοκη, πρέπει να πιστοποιείται. Σύνηθες είναι δε η πιστοποίηση αυτή να γίνεται από εξειδικευμένες αυτόνομες εταιρείες που προηγουμένως έχουν οι ίδιες πιστοποιηθεί. Θα πρέπει λοιπόν να γίνει κάτι αντίστοιχο και στην Ελλάδα. Δεν νοείται ο ίδιος οργανισμός (υπουργείο, δήμος, περιφέρεια, ΔΕΚΟ, στρατός) να είναι συγχρόνως Κύριος του Έργου – Εργοδότης και Ελεγκτής – Επιβλέπων.
Να καταργηθούν οι πολεοδομίες
Σε μια πολιτεία όπου μέχρι και ο τελευταίος πολίτης γνωρίζει τις έννοιες Πολεοδομία – Σχέδιο Πόλεως – Πολεοδομικό Γραφείο (με ό,τι αυτό φέρνει στον νου) δεν προσπαθεί κανείς να καλυτερεύσει την κατάσταση, μόνο μέσω της κατάργησης μπορεί να βρεθεί λύση.
Συνήθως τέτοιου είδους γραφεία έχουν τρεις βασικούς σκοπούς ύπαρξης: τον πολεοδομικό σχεδιασμό (ας φανταστούμε αλήθεια πολεοδομία που πολεοδομεί !!!!), τον έλεγχο και την έκδοση οικοδομικών αδειών (ό,τι πιο διαβρωμένο στην δημόσια διοίκηση) και τον έλεγχο των αυθαιρέτων κατασκευών (το πιο εξευτελισμένο κομμάτι του κράτους). Αυτές οι τρεις λειτουργίες πρέπει να αλλάξουν χέρια, να διαχωριστούν και να λειτουργήσουν ανεξάρτητα ακόμα και υπό μορφή μη κερδοσκοπικών οργανώσεων ή υπηρεσιών οργανωμένων πολιτών μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με αιρετά μέλη.
Ημιυπαίθριοι χώροι; Και όλα τα υπόλοιπα;
Οι λεγόμενοι ημιυπαίθριοι χώροι που κανείς – πέραν των μηχανικών – δεν ξέρει τι ακριβώς είναι. Πρόκειται για ένα από τα θέματα παρανόμων δοσοληψιών μεταξύ των εμπλεκομένων στην κατασκευή κυρίως (πολυ)-κατοικιών. Οι ημιυπαίθριοι ουσιαστικά αυξάνουν κατά 20% την επιτρεπόμενη δομημένη επιφάνεια σε ένα οικόπεδο. Υπάρχουν και άλλα επιτρεπόμενα στοιχεία τρικ που έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Το παράνομο κλείσιμο των θέσεων στάθμευσης σε pilotis πολυκατοικιών, το κλείσιμο των ίδιων των pilotis, το παράνομο πατάρωμα διώροφων χώρων, το κλείσιμο διαφόρων ειδών πέργκολας, η επέκταση καφετεριών και εστιατορίων στις πρασιές και τα προκήπια, όλα αποτελούν αυξήσεις της επιτρεπόμενης δομημένης επιφάνειας εις βάρος της κοινόχρηστης χρήσης. Θα πρέπει λοιπόν, όταν μιλάμε για διευθέτηση ενός θέματος – που έχει γίνει τελικά κοινωνικό, αφού έχει απλωθεί σε όλη την χώρα και σε όλες τις κατασκευές από το 85 που θεσμοθετήθηκε και μετά- να το προσεγγίζουμε στην πλήρη του διάσταση και προσπαθώντας με αυτά που θα κερδίσουμε να επιλύσουμε τα προβλήματα που δημιούργησε!
Αυτό σημαίνει πως εάν υπάρχει τρόπος να μετρήσουμε τις συνέπειες (συρρίκνωση των κοινοχρήστων χώρων, συρρίκνωση του πρασίνου, πληθυσμιακή επιβάρυνση των αστικών κέντρων) θα πρέπει να το κάνουμε προτού ασχοληθούμε με την εισπρακτική διάσταση του μέτρου και την κάλυψη τρεχόντων αναγκών του κράτους. Θα πρέπει επίσης να δούμε τι είναι αυτό που θα εξαλείψει την περαιτέρω επέκταση της παρανομίας!
Ιδιωτική Πολεοδόμηση.
Η επέκταση της εκτός σχεδίου δόμησης δεν οδηγεί πουθενά. Θα πρέπει να καταλάβουμε πως και το πιο μικρό σπίτι σήμερα, και το πιο μικρό συγκρότημα οποιασδήποτε χρήσης αποτελεί ένα εν δυνάμει αναπτυσσόμενο αστικό σύνολο (αυτό τουλάχιστον αποδεικνύεται καθημερινά) και οφείλει να έχει τα σύγχρονα χαρακτηριστικά αυτού. Θα πρέπει να μιλήσουμε εδώ για διαχείριση ενέργειας, ακαθάρτων, απορριμάτων, υγρών αποβλήτων, νερού πόσιμου και ποτίσματος, κλπ. Όλα αυτά αποτελούν το σύγχρονο πολιτιστικό αγαθό και μόνο όταν αυτό γίνει κατανοητό μπορεί να προστατευθεί ενεργά (με δράση και πρωτοπόρες επιλογές) το περιβάλλον.
Κατά συνέπεια κάθε κατασκευή εκτός σχεδίου θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιδιωτική πολεοδόμηση η οποία θα δίνει και τις αντίστοιχες λύσεις στη διαχείριση των παραπάνω. Δεν πρέπει το κράτος να φοβάται όρους με αμφιλεγόμενη ίσως προϊστορία και με κακό νομικό πλαίσιο. Αντιθέτως οφείλει να εκσυγχρονίζει και να οργανώνει ό,τι αφορά ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα και να διερευνά την προβολή αυτής της δραστηριότητας στο μέλλον.
Ζώνες ειδικού ενδιαφέροντος
Να καθοριστούν ζώνες φυσικού κάλους ανεξαρτήτως εάν πρόκειται για Δάσος ή για άλλου είδους τοπίο. Ζώνες φυσικού κάλους είναι και οι ελαιώνες (για παράδειγμα της Άμφισσας ή της Καλαμάτας), είναι και τα ξερά βουνά των κυκλαδίτικων νησιών, είναι και η τοπογραφία ενός ξερού χειμάρρου. Δεν είναι λιγότερο τραγική η καταστροφή ενός υπεραιωνόβιου ελαιώνα από την καταστροφή ενος πευκοδάσους. Ειδικά σημεία τοπογραφίας που κάνουν μοναδικό έναν τόπο είναι πολύ σημαντικό να ενταχθούν μέσα στην λογική της προστατευμένης φύσης, ακόμα και εάν πρόκειται για αστικό περιβάλλον. Και φυσικά θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος προστασίας των μνημείων. Όπως στη Γαλλία, όπως ακόμα και στην Κύπρο, θα πρέπει να θεσπιστούν ζώνες γύρω από το κάθε μνημείο που να προστατεύουν και οπτικά την εικόνα του μνημείου, τι και αν διατηρεί κανείς και προστατεύει ένα βυζαντινό ναίδριο ως μνημείο εάν ολόγυρα δεν προστατεύσεις την οπτική από και προς αυτό; Αντίστοιχα συμβαίνει και με στοιχεία της τοπογραφίας μια πόλης, ενός οικισμού...
Να προστατευθεί η σύγχρονη αρχιτεκτονική
Ο σεβασμός της σύγχρονης κοινωνίας απέναντι στην ιστορική μνήμη ενός λαού δεν δύναται να έχει όρια χρονολογικά. Δεν έχει καμία λογική ούτε βοηθά την αυτογνωσία ενός λαού η διαφοροποίηση του τι είναι σεβασμός όταν πρόκειται για αρχαίο, βυζαντινό, οθωμανικό ή σύγχρονο μνημείο. Όλες οι περίοδοι της Ιστορίας του λαού και της γεωγραφικά οριοθετημένης χώρας, αποτελούν σημαντικά στοιχεία και μόνο ως σύνολο μπορούν να αντιμετωπιστούν. Δεν έχει καμία λογική το να προτιμούμε και να αισθανόμαστε περισσότερο υπερήφανοι για την Ελλάδα ως σύνολο από ανεξάρτητες πόλεις-κράτη, ως επαρχία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, του Βυζαντινού κράτους από την Ελλάδα ως επαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κατά συνέπεια και στον τομέα της προστασίας των μνημείων των διάφορων περιόδων και της μελέτης της ιστορίας μας ως έθνος, θα πρέπει να δείξουμε αυτή την ισορροπία που απαιτείται και να μην διαγράφουμε διαρκώς περιόδους αυτής της μοναδικής ιστορίας μας.
Η Μητροπολιτική διαχείριση των μεγάλων αστικών κέντρων
Έχοντας φτάσει σε μία περίοδο της ιστορίας μας, όπου ο πληθυσμός της χώρας έχει σχετικά σταθεροποιηθεί, θα πρέπει επιτέλους να συγκεντρώσουμε όλες τις μελέτες που επί χρόνια έχουν ασχοληθεί με την ανάπτυξη των μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα, Καβάλα, Ηράκλειο, κλπ.), να ολοκληρώσουμε ό,τι απαιτείται ακόμα ως μελέτη και να καταλήξουμε σε συμπεράσματα τα οποία θα γίνουν πολιτική βούληση και πράξη.
Βέβαια, στις μέρες μας, η πολιτική βούληση και πράξη, μόνο επιστημονικές μελέτες δεν λαμβάνει υπόψη. Έχει καταλυθεί κάθε έννοια λογικής. Για παράδειγμα γνωρίζουμε όλοι μας και πόσο μάλλον οι ειδικοί πως η συνεχής επέκταση των ήδη κορεσμένων γραμμών του μετρό δεν έχει πια καμιά σημασία αφού είναι ήδη κορεσμένες. Και όμως, αντί να προγραμματίζεται ως προτεραιότητα η κατασκευή νέων γραμμών, αντιθέτως προγραμματίζουμε και δημοπρατούμε τη συνεχή επέκταση των υφισταμένων... Γνωρίζουμε επίσης όλοι μας ότι η επί δεκαετίες διευκόλυνση των αυτοκινήτων να εισέρχονται και να παρκάρουν εντός του κέντρου της πόλης δεν οδήγησε πουθενά αφού παρά το γεγονός ότι ποσοτικά και ποιοτικά το αυτοκίνητο έχει καταλάβει δυσανάλογη επιφάνεια σε σχέση με τους πεζούς και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς δεν έχουν μειωθεί οι χρόνοι μετακίνησης με αυτά. Και εδώ η κοινή λογική θα έλεγε ότι χωρίζοντας το κέντρο σε κάποιες ζώνες θα μπορούσαμε να βρούμε τις κατάλληλες αποστάσεις εντός των οποίων να γίνονται μόνο μετακινήσεις πεζών και Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και τροφοδοσίες σε ώρες εκτός λειτουργίας των Υπηρεσιών της πολιτείας. Δεν πρόκειται για τη δημιουργία νέων πεζοδρομημένων τμημάτων αλλά ολοκληρωμένων πολεοδομικών συνόλων φιλικών προς τον πεζό, τον ποδηλάτη, το mini-bus.
Να οριοθετηθούν τα σύνορα των αστικών κέντρων
Έχοντας επιτύχει τη συνολική διαχείριση του κάθε αστικού κέντρου, μοιραία μπορούμε να μιλάμε για προσδιορισμένα σύνορα και να αναδιοργανώσουμε αυτά με περιφερειακές υποδομές και πρόσβαση, με προώθηση της εγκατάστασης των μεγάλων μονάδων που απαιτούν διακίνηση ανθρώπων και αγαθών στην περιφέρειά τους. Δεν είναι δυνατόν σε ένα εκτεταμένο μητροπολιτικό κέντρο πρωτεύουσας των 5 και 6 εκατομμυρίων κατοίκων να παραμένει το μεγαλύτερο ποσοστό των υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης στο αυστηρά ιστορικό κέντρο της πόλης. Όπως επίσης δεν είναι δυνατόν το ίδιο ιστορικό κέντρο να έχει γίνει ένα απέραντο σύνολο από γραφεία και καταστήματα, να έχει πια μηδενίσει τους μόνιμους κατοίκους του με τις συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε (εγκληματικότητα, κλπ.)
Να ελεγχθεί και να αξιολογηθεί η έννοια του ακάλυπτου χώρου
Ο ακάλυπτος χώρος είναι το κομμάτι εκείνο της γης που περισσεύει μετά την κατασκευή και που συνήθως στην σύγχρονη πόλη έχει μετατραπεί σε μια σκληρή επιφάνεια που ούτε αναπνέει, ούτε βοηθά στην διατήρηση κάποιας θερμοκρασιακής ισορροπίας. Σε μια σύγχρονη πολιτεία που θα έχει μετατρέψει την προστασία του περιβάλλοντος σε τρόπο ζωής θα πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση γύρω από την προστασία της ακάλυπτης γης. Δεν είναι πλέον αποδεκτό να τσιμεντοποιείται και το πιο μικρό κομμάτι άχτιστης επιφάνειας προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως πάρκινγκ ή αποθήκη ή οτιδήποτε.
Ο έλεγχος της ενεργειακής κατάστασης των κτιρίων
Θα ξεκινήσει σύντομα ο ενεργειακός έλεγχος των κτιρίων σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεπτόμαστε, πέραν των νέων οικοδομών, πως θα εφαρμόσουμε την νομοθεσία αυτή και στα υφιστάμενα. Είναι γεγονός ότι ο ενεργειακός αυτός έλεγχος αφορά ως επί το πλείστον τις απαιτήσεις της θερμομόνωσης των κτιρίων που από την δεκαετία του ’80 και μετά είναι υποχρεωτικές για την αδειοδότηση της κατασκευής των κτιρίων. Τι λοιπόν θα γίνει με όλες τις οικοδομές που είναι παράνομες; Θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την αξία αυτών των νέων κανονισμών και να επιβάλλουμε την προσαρμογή των κτιρίων μας σε αυτές τις απαιτήσεις;
Η νέα ηλεκτρονική πραγματικότητα
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη βοήθεια στον έλεγχο των κατασκευών από την διαχείριση όλων των αρχείων (ΥΠΕΧΩΔΕ, Δήμων, Πολεοδομιών, Νομαρχιών) με ηλεκτρονικό τρόπο και ανοιχτό στον Πολίτη. Είναι πλέον εφικτό. Εάν πολίτες με αυξημένη ευαισθησία και ειδικότητα πολλές φορές έχουν εύκολη πρόσβαση στα αρχεία αυτά τους μεταμορφώνουμε μοιραία σε ελεγκτές και τους παρέχουμε τη δυνατότητα να αντισταθούν άμεσα στην παρανομία, την αυθαιρεσία και την ολιγωρία των Υπηρεσιών της πολιτείας.
αρχιτέκτων d.p.l.g.
Στοιχεία μιας Οικοδομικής Πολιτικής
Οι παρούσες σημειώσεις αφορούν προσωπικές θέσεις πάνω στα προβλήματα που συνεχώς αντιμετωπίζουμε τόσο ως μηχανικοί όσο και ως πολίτες που ζουν και εργάζονται στην Αθήνα από το 1995 έως σήμερα. Εάν ξεφεύγουν από το πνεύμα με το οποίο έχουμε συνηθίσει να οραματιζόμαστε τον νεοτερισμό και την αλλαγή, είναι γιατί πρωταρχική θέση είναι ότι η οργάνωση της ανθρώπινης οικοδομικής δραστηριότητας θα πρέπει να εξετάζεται ως σύνολο με το ευρύτερο περιβάλλον, αστικό ή μη.
Οι επαγγελματικοί κλάδοι
Απαραίτητη προϋπόθεση για τη σωστή λειτουργία όλου του κλάδου της Οικοδομής είναι η διάκριση των ρόλων όλων των εμπλεκομένων μερών στην ολοκλήρωση ενός έργου. Πρέπει εδώ να κατανοηθεί και να θεσμοθετηθεί ο ρόλος του μηχανικού είτε ως συμβούλου – μελετητή ή/και επιβλέποντος, είτε ως κατασκευαστή – εργολήπτη, είτε ως διευθυντή έργου. Και οι τρείς αυτές ειδικότητες είναι πολύ σημαντικές, με συγκεκριμένες ευθύνες τόσο για θέματα ποιότητας όσο και για θέματα ασφάλειας...
Διακριτοί πρέπει να είναι και οι ρόλοι μεταξύ των διαφόρων ειδικοτήτων των μηχανικών τόσο σε επίπεδο μελετών όσο και σε επίπεδο κατασκευής και επίβλεψης. Δεν είναι δυνατόν το μεγαλύτερο μέρος οικοδομικών αδειών που εκδίδονται κάθε χρόνο να έχουν υπογραφεί μόνο από αρχιτέκτονα συμπεριλαμβανομένων των στατικών μελετών, είτε μόνο από πολιτικό μηχανικό που υπογράφει και αρχιτεκτονικές μελέτες.
Αντίστοιχα διακριτό πρέπει να είναι και το επαγγελματικό επιμελητήριο που εκπροσωπεί τις διαφορετικές ομάδες μηχανικών που ασχολούνται με τα έργα από διαφορετική μεριά: άλλο για τον μελετητή, άλλο για τον εργολήπτη, άλλο για τον διευθυντή έργου. Μόνον τότε και το κράτος θα αποκτήσει συμβούλους που θα μπορούν να το καθοδηγήσουν προς τις αντίστοιχες άρτιες λύσεις.
Σήμερα η κατάσταση που επικρατεί είναι θηριώδης. Το Τεχνικό Επιμελητήριο της Ελλάδος εκπροσωπεί το σύνολο της τεχνικής εγγράμματης κοινότητας χωρίς καμία διάκριση, ούτε καν μεταξύ δημοσίων υπαλλήλων μηχανικών, μελετητών, managers και εργοληπτικών μεγάλων και μικρών εταιρειών με αποτέλεσμα τα συμφέροντα του κλάδου με τα μεγαλύτερα κεφάλαια (δημόσια έργα) να “ταυτίζονται” με τα συμφέροντα της Ελληνικής Πολιτείας...
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η τελευταία ρυθμιστική προσπάθεια νομοθετήματος για την ευρύτερη περιοχή της Πρωτεύουσας όπου τα υπό προγραμματισμό έργα δεν υπόκεινται στο παραπάνω ρυθμιστικό αλλά προηγούνται και λαμβάνονται υπόψη ως δεδομένο από αυτό !!
Το νομοθετικό πλαίσιο της Οικοδομής
Σε μια σύγχρονη πολιτεία, αρχή κάθε προόδου είναι το νομικό πλαίσιο με το οποίο εγκρίνεται, πραγματοποιείται και τέλος ελέγχεται η κάθε δραστηριότητα, ιδιαίτερα δε σε ένα τομέα τόσο σημαντικό για την Οικονομία και την προστασία του Περιβάλλοντος. Στην Ελλάδα, το νομικό πλαίσιο της Οικοδομικής δραστηριότητας αποτελείται από εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες αλληλοσυγκρουόμενων νομικών κειμένων τα οποία στις περισσότερες των περιπτώσεων δύναται να προσεγγίζουν το ίδιο αντικείμενο με αντικρουόμενες θέσεις με αποτέλεσμα τόσο κατά τη διάρκεια της έγκρισης όσο και κατά τη διάρκεια της κατασκευής και του ελέγχου, να υπάρχει πλήρης ατιμωρησία της παρανομίας, της έκπτωσης της ποιότητας και της αρτιότητας του Έργου.
Αντίστοιχα προβλήματα προκαλεί το γεγονός ότι στον τομέα των δημοσίων έργων ισχύουν πολλά διαφορετικά συστήματα δημοπρασιών μελετών και κατασκευής αυτών με αποτέλεσμα τις διάτρητες διαδικασίες που όλοι γνωρίζουμε.
Διάκριση των Υπηρεσιών Ελέγχου.
Είναι ευρέως αποδεκτό για τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης και δεν δικαιολογείται η μη εφαρμογή αντιστοίχων προτύπων στην Ελλάδα ότι η κάθε κατασκευή, από την πιο μικρή μέχρι την πιο πολύπλοκη, πρέπει να πιστοποιείται. Σύνηθες είναι δε η πιστοποίηση αυτή να γίνεται από εξειδικευμένες αυτόνομες εταιρείες που προηγουμένως έχουν οι ίδιες πιστοποιηθεί. Θα πρέπει λοιπόν να γίνει κάτι αντίστοιχο και στην Ελλάδα. Δεν νοείται ο ίδιος οργανισμός (υπουργείο, δήμος, περιφέρεια, ΔΕΚΟ, στρατός) να είναι συγχρόνως Κύριος του Έργου – Εργοδότης και Ελεγκτής – Επιβλέπων.
Να καταργηθούν οι πολεοδομίες
Σε μια πολιτεία όπου μέχρι και ο τελευταίος πολίτης γνωρίζει τις έννοιες Πολεοδομία – Σχέδιο Πόλεως – Πολεοδομικό Γραφείο (με ό,τι αυτό φέρνει στον νου) δεν προσπαθεί κανείς να καλυτερεύσει την κατάσταση, μόνο μέσω της κατάργησης μπορεί να βρεθεί λύση.
Συνήθως τέτοιου είδους γραφεία έχουν τρεις βασικούς σκοπούς ύπαρξης: τον πολεοδομικό σχεδιασμό (ας φανταστούμε αλήθεια πολεοδομία που πολεοδομεί !!!!), τον έλεγχο και την έκδοση οικοδομικών αδειών (ό,τι πιο διαβρωμένο στην δημόσια διοίκηση) και τον έλεγχο των αυθαιρέτων κατασκευών (το πιο εξευτελισμένο κομμάτι του κράτους). Αυτές οι τρεις λειτουργίες πρέπει να αλλάξουν χέρια, να διαχωριστούν και να λειτουργήσουν ανεξάρτητα ακόμα και υπό μορφή μη κερδοσκοπικών οργανώσεων ή υπηρεσιών οργανωμένων πολιτών μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με αιρετά μέλη.
Ημιυπαίθριοι χώροι; Και όλα τα υπόλοιπα;
Οι λεγόμενοι ημιυπαίθριοι χώροι που κανείς – πέραν των μηχανικών – δεν ξέρει τι ακριβώς είναι. Πρόκειται για ένα από τα θέματα παρανόμων δοσοληψιών μεταξύ των εμπλεκομένων στην κατασκευή κυρίως (πολυ)-κατοικιών. Οι ημιυπαίθριοι ουσιαστικά αυξάνουν κατά 20% την επιτρεπόμενη δομημένη επιφάνεια σε ένα οικόπεδο. Υπάρχουν και άλλα επιτρεπόμενα στοιχεία τρικ που έχουν το ίδιο αποτέλεσμα. Το παράνομο κλείσιμο των θέσεων στάθμευσης σε pilotis πολυκατοικιών, το κλείσιμο των ίδιων των pilotis, το παράνομο πατάρωμα διώροφων χώρων, το κλείσιμο διαφόρων ειδών πέργκολας, η επέκταση καφετεριών και εστιατορίων στις πρασιές και τα προκήπια, όλα αποτελούν αυξήσεις της επιτρεπόμενης δομημένης επιφάνειας εις βάρος της κοινόχρηστης χρήσης. Θα πρέπει λοιπόν, όταν μιλάμε για διευθέτηση ενός θέματος – που έχει γίνει τελικά κοινωνικό, αφού έχει απλωθεί σε όλη την χώρα και σε όλες τις κατασκευές από το 85 που θεσμοθετήθηκε και μετά- να το προσεγγίζουμε στην πλήρη του διάσταση και προσπαθώντας με αυτά που θα κερδίσουμε να επιλύσουμε τα προβλήματα που δημιούργησε!
Αυτό σημαίνει πως εάν υπάρχει τρόπος να μετρήσουμε τις συνέπειες (συρρίκνωση των κοινοχρήστων χώρων, συρρίκνωση του πρασίνου, πληθυσμιακή επιβάρυνση των αστικών κέντρων) θα πρέπει να το κάνουμε προτού ασχοληθούμε με την εισπρακτική διάσταση του μέτρου και την κάλυψη τρεχόντων αναγκών του κράτους. Θα πρέπει επίσης να δούμε τι είναι αυτό που θα εξαλείψει την περαιτέρω επέκταση της παρανομίας!
Ιδιωτική Πολεοδόμηση.
Η επέκταση της εκτός σχεδίου δόμησης δεν οδηγεί πουθενά. Θα πρέπει να καταλάβουμε πως και το πιο μικρό σπίτι σήμερα, και το πιο μικρό συγκρότημα οποιασδήποτε χρήσης αποτελεί ένα εν δυνάμει αναπτυσσόμενο αστικό σύνολο (αυτό τουλάχιστον αποδεικνύεται καθημερινά) και οφείλει να έχει τα σύγχρονα χαρακτηριστικά αυτού. Θα πρέπει να μιλήσουμε εδώ για διαχείριση ενέργειας, ακαθάρτων, απορριμάτων, υγρών αποβλήτων, νερού πόσιμου και ποτίσματος, κλπ. Όλα αυτά αποτελούν το σύγχρονο πολιτιστικό αγαθό και μόνο όταν αυτό γίνει κατανοητό μπορεί να προστατευθεί ενεργά (με δράση και πρωτοπόρες επιλογές) το περιβάλλον.
Κατά συνέπεια κάθε κατασκευή εκτός σχεδίου θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως ιδιωτική πολεοδόμηση η οποία θα δίνει και τις αντίστοιχες λύσεις στη διαχείριση των παραπάνω. Δεν πρέπει το κράτος να φοβάται όρους με αμφιλεγόμενη ίσως προϊστορία και με κακό νομικό πλαίσιο. Αντιθέτως οφείλει να εκσυγχρονίζει και να οργανώνει ό,τι αφορά ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα και να διερευνά την προβολή αυτής της δραστηριότητας στο μέλλον.
Ζώνες ειδικού ενδιαφέροντος
Να καθοριστούν ζώνες φυσικού κάλους ανεξαρτήτως εάν πρόκειται για Δάσος ή για άλλου είδους τοπίο. Ζώνες φυσικού κάλους είναι και οι ελαιώνες (για παράδειγμα της Άμφισσας ή της Καλαμάτας), είναι και τα ξερά βουνά των κυκλαδίτικων νησιών, είναι και η τοπογραφία ενός ξερού χειμάρρου. Δεν είναι λιγότερο τραγική η καταστροφή ενός υπεραιωνόβιου ελαιώνα από την καταστροφή ενος πευκοδάσους. Ειδικά σημεία τοπογραφίας που κάνουν μοναδικό έναν τόπο είναι πολύ σημαντικό να ενταχθούν μέσα στην λογική της προστατευμένης φύσης, ακόμα και εάν πρόκειται για αστικό περιβάλλον. Και φυσικά θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος προστασίας των μνημείων. Όπως στη Γαλλία, όπως ακόμα και στην Κύπρο, θα πρέπει να θεσπιστούν ζώνες γύρω από το κάθε μνημείο που να προστατεύουν και οπτικά την εικόνα του μνημείου, τι και αν διατηρεί κανείς και προστατεύει ένα βυζαντινό ναίδριο ως μνημείο εάν ολόγυρα δεν προστατεύσεις την οπτική από και προς αυτό; Αντίστοιχα συμβαίνει και με στοιχεία της τοπογραφίας μια πόλης, ενός οικισμού...
Να προστατευθεί η σύγχρονη αρχιτεκτονική
Ο σεβασμός της σύγχρονης κοινωνίας απέναντι στην ιστορική μνήμη ενός λαού δεν δύναται να έχει όρια χρονολογικά. Δεν έχει καμία λογική ούτε βοηθά την αυτογνωσία ενός λαού η διαφοροποίηση του τι είναι σεβασμός όταν πρόκειται για αρχαίο, βυζαντινό, οθωμανικό ή σύγχρονο μνημείο. Όλες οι περίοδοι της Ιστορίας του λαού και της γεωγραφικά οριοθετημένης χώρας, αποτελούν σημαντικά στοιχεία και μόνο ως σύνολο μπορούν να αντιμετωπιστούν. Δεν έχει καμία λογική το να προτιμούμε και να αισθανόμαστε περισσότερο υπερήφανοι για την Ελλάδα ως σύνολο από ανεξάρτητες πόλεις-κράτη, ως επαρχία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, του Βυζαντινού κράτους από την Ελλάδα ως επαρχία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Κατά συνέπεια και στον τομέα της προστασίας των μνημείων των διάφορων περιόδων και της μελέτης της ιστορίας μας ως έθνος, θα πρέπει να δείξουμε αυτή την ισορροπία που απαιτείται και να μην διαγράφουμε διαρκώς περιόδους αυτής της μοναδικής ιστορίας μας.
Η Μητροπολιτική διαχείριση των μεγάλων αστικών κέντρων
Έχοντας φτάσει σε μία περίοδο της ιστορίας μας, όπου ο πληθυσμός της χώρας έχει σχετικά σταθεροποιηθεί, θα πρέπει επιτέλους να συγκεντρώσουμε όλες τις μελέτες που επί χρόνια έχουν ασχοληθεί με την ανάπτυξη των μεγάλων αστικών κέντρων (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Λάρισα, Καβάλα, Ηράκλειο, κλπ.), να ολοκληρώσουμε ό,τι απαιτείται ακόμα ως μελέτη και να καταλήξουμε σε συμπεράσματα τα οποία θα γίνουν πολιτική βούληση και πράξη.
Βέβαια, στις μέρες μας, η πολιτική βούληση και πράξη, μόνο επιστημονικές μελέτες δεν λαμβάνει υπόψη. Έχει καταλυθεί κάθε έννοια λογικής. Για παράδειγμα γνωρίζουμε όλοι μας και πόσο μάλλον οι ειδικοί πως η συνεχής επέκταση των ήδη κορεσμένων γραμμών του μετρό δεν έχει πια καμιά σημασία αφού είναι ήδη κορεσμένες. Και όμως, αντί να προγραμματίζεται ως προτεραιότητα η κατασκευή νέων γραμμών, αντιθέτως προγραμματίζουμε και δημοπρατούμε τη συνεχή επέκταση των υφισταμένων... Γνωρίζουμε επίσης όλοι μας ότι η επί δεκαετίες διευκόλυνση των αυτοκινήτων να εισέρχονται και να παρκάρουν εντός του κέντρου της πόλης δεν οδήγησε πουθενά αφού παρά το γεγονός ότι ποσοτικά και ποιοτικά το αυτοκίνητο έχει καταλάβει δυσανάλογη επιφάνεια σε σχέση με τους πεζούς και τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς δεν έχουν μειωθεί οι χρόνοι μετακίνησης με αυτά. Και εδώ η κοινή λογική θα έλεγε ότι χωρίζοντας το κέντρο σε κάποιες ζώνες θα μπορούσαμε να βρούμε τις κατάλληλες αποστάσεις εντός των οποίων να γίνονται μόνο μετακινήσεις πεζών και Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και τροφοδοσίες σε ώρες εκτός λειτουργίας των Υπηρεσιών της πολιτείας. Δεν πρόκειται για τη δημιουργία νέων πεζοδρομημένων τμημάτων αλλά ολοκληρωμένων πολεοδομικών συνόλων φιλικών προς τον πεζό, τον ποδηλάτη, το mini-bus.
Να οριοθετηθούν τα σύνορα των αστικών κέντρων
Έχοντας επιτύχει τη συνολική διαχείριση του κάθε αστικού κέντρου, μοιραία μπορούμε να μιλάμε για προσδιορισμένα σύνορα και να αναδιοργανώσουμε αυτά με περιφερειακές υποδομές και πρόσβαση, με προώθηση της εγκατάστασης των μεγάλων μονάδων που απαιτούν διακίνηση ανθρώπων και αγαθών στην περιφέρειά τους. Δεν είναι δυνατόν σε ένα εκτεταμένο μητροπολιτικό κέντρο πρωτεύουσας των 5 και 6 εκατομμυρίων κατοίκων να παραμένει το μεγαλύτερο ποσοστό των υπηρεσιών της δημόσιας διοίκησης στο αυστηρά ιστορικό κέντρο της πόλης. Όπως επίσης δεν είναι δυνατόν το ίδιο ιστορικό κέντρο να έχει γίνει ένα απέραντο σύνολο από γραφεία και καταστήματα, να έχει πια μηδενίσει τους μόνιμους κατοίκους του με τις συνέπειες που όλοι γνωρίζουμε (εγκληματικότητα, κλπ.)
Να ελεγχθεί και να αξιολογηθεί η έννοια του ακάλυπτου χώρου
Ο ακάλυπτος χώρος είναι το κομμάτι εκείνο της γης που περισσεύει μετά την κατασκευή και που συνήθως στην σύγχρονη πόλη έχει μετατραπεί σε μια σκληρή επιφάνεια που ούτε αναπνέει, ούτε βοηθά στην διατήρηση κάποιας θερμοκρασιακής ισορροπίας. Σε μια σύγχρονη πολιτεία που θα έχει μετατρέψει την προστασία του περιβάλλοντος σε τρόπο ζωής θα πρέπει να ξεκινήσει η συζήτηση γύρω από την προστασία της ακάλυπτης γης. Δεν είναι πλέον αποδεκτό να τσιμεντοποιείται και το πιο μικρό κομμάτι άχτιστης επιφάνειας προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως πάρκινγκ ή αποθήκη ή οτιδήποτε.
Ο έλεγχος της ενεργειακής κατάστασης των κτιρίων
Θα ξεκινήσει σύντομα ο ενεργειακός έλεγχος των κτιρίων σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και θα πρέπει να αρχίσουμε να σκεπτόμαστε, πέραν των νέων οικοδομών, πως θα εφαρμόσουμε την νομοθεσία αυτή και στα υφιστάμενα. Είναι γεγονός ότι ο ενεργειακός αυτός έλεγχος αφορά ως επί το πλείστον τις απαιτήσεις της θερμομόνωσης των κτιρίων που από την δεκαετία του ’80 και μετά είναι υποχρεωτικές για την αδειοδότηση της κατασκευής των κτιρίων. Τι λοιπόν θα γίνει με όλες τις οικοδομές που είναι παράνομες; Θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την αξία αυτών των νέων κανονισμών και να επιβάλλουμε την προσαρμογή των κτιρίων μας σε αυτές τις απαιτήσεις;
Η νέα ηλεκτρονική πραγματικότητα
Δεν υπάρχει μεγαλύτερη βοήθεια στον έλεγχο των κατασκευών από την διαχείριση όλων των αρχείων (ΥΠΕΧΩΔΕ, Δήμων, Πολεοδομιών, Νομαρχιών) με ηλεκτρονικό τρόπο και ανοιχτό στον Πολίτη. Είναι πλέον εφικτό. Εάν πολίτες με αυξημένη ευαισθησία και ειδικότητα πολλές φορές έχουν εύκολη πρόσβαση στα αρχεία αυτά τους μεταμορφώνουμε μοιραία σε ελεγκτές και τους παρέχουμε τη δυνατότητα να αντισταθούν άμεσα στην παρανομία, την αυθαιρεσία και την ολιγωρία των Υπηρεσιών της πολιτείας.
